انشا در مورد پنجاه بدر قزوین
با برپایی آیینهای سنتی و مذهبی در ایام تاریخی قزوین همیشه به عنوان قسمتی از اعتقادات مردم این شهر مطرح بوده است، یکی از این آیینها پنجاه به در میباشد که در آن مردم قزوین روز نوزدهم اردیبهشت به طور همزمان با پنجاهمین روز سال دور هم جمع میشوند و در طبیعت نماز باران به جای میآورند.
امروز نوزدهم اردیبهشت ماه برابر با سنت هر ساله آیین پنجاه به در، در قزوین برپا میگردد. محل شاخصی برپایی این مراسم سنتی باغات سنتی قزوین در حاشیه مصلی این شهر واقع است.
برپایی جشن باران و طلب باران در پنجاهمین روز از بهار از آیینهای به خصوص قزوینیها در این ایام میباشد، که هر سال گروههای گوناگون مردم علی الخصوص ساکنین محلهای قدیمی شهر در آن حضور پیدا میکنند.
با اشاره کارشناسان حوزه میراث فرهنگی، این مراسم در ۱۹ اردیبهشت ماه یعنی ۵۰ روز پس از تحویل سال نو برپا میگردد و شباهت بسیاری به مراسم سیزده به در دارد.
آداب و رسوم
میل کردن غذاهایی همچون: آش رشته و دیماج و تنقلاتی مثل آجیل و شیرینی قسمتی از رسوم پنجاه بدر شهر قزوین میباشد. اغلب قزوینیها در این مراسم غذاهای ساده و محلی به اسم دیماج تهیه میکنند که ترکیبی از نان محلی خشک شده، سبزی، گردو، پیاز داغ و خیار میباشد. به غیر از این قزوینیها خوردن هندوانه، آجیل مشکل گشا با میوه را نیز در این ایام مهم میدانند و خیلی از افرادی که به پنجاه به در میروند آش رشته را نیز در برنامه عصرانه خود دارند.
قزوینیها و آیینهای باران خواهی
قزوینیها در سالهای گذشته علی الخصوص دوره اسلامی زمانی که خشکسالی میشده در پنجاهمین روز سال برابر با روز ۱۹ اردیبهشت آن نیز زمانی که در آخرین ایام باغستان و مزارع کشاورزی احتیاج به آبیاری داشته است، آن ایام از دروازههای شهر عبور میکردند و در مصلای قزوین با خواندن نماز و دعا میکردند که حاجتشان برآورده شود. تا شاید به عنایت خدا باران رحمت ببارد.
اینکه قزوینیها این آیین را از چه زمانی اجرا کردهاند به طور دقیق معلوم نیست و آیا اینکه این آیین بر آمده از آیین زرتشتیان در چهلمین روز سال نو بوده که در زمان قدیم با هدف گرامیداشت سرسبزی طبیعت و شکرگزاری از اهورا مزدا برپا میشده نیز، مشخص نیست. ولی گویا این آیین اول در تمنای باران صورت گرفته و پس از آن با نوشتن در تقویم آیین مردم قزوین یک موقعیت برای تفریح عمومی چونان چله ی بهاری زرتشتیان مبدل گردیده است.
پنجاه به در ایام کهن در دو مصلای خارج از شهر که خارج از دروازههای راه کوشک و راه ری جای داشت، بر پا میشد ولی از دوره پهلوی نخست و پیشرفت شهر از ناحیه شمال که به خراب شدن مصلای شمالی منجر شد، برگزاری این آیین به مصلای جنوبی که در اطراف یک محل به اسم برگ ریزان و هلو درخت باغستان قزوین جای دارد، میباشد.
در این کتاب روایت شده که این مصلی برای این تاسیس نمودند که در خشکسالیها مردم شهر برای نماز باران از مرد و زن و صغیر و کبیر خارج شده، بعد از خواندن نماز به استغاثه میپرداختند و از درگاه پروردگار نزول رحمت را درخواست میکردند و شاید که دعای آنان اجابت پیدا میکرد و باران رحمت بر سر آنان میبارید.
مصلای خارج دروازه راه کوشک از جمله دیوار بلند آجری دارد به ارتفاع تخمینی ۴ متر و عرض ۵ متر که بندکشی شده و در جانب شمالی آن محرابی وجود دارد که زمان خواندن نماز باران یکی از علمای پرهیزگار و پارسا در آنجا پیشوایی را عهده دار میشد و مردم به او اقتدار نموده و نماز به جای میآوردند. مصلای خارج دروازه راه ری نیز همانند مصلای خارج دروازه راه کوشک بوده است.
این ایین به هر علتی که در دل فرهنگ محلی قدیم شهر قزوین جایی باز کرده، هیچ ربطی با سیزده بدر ندارد و آیین مذهبی مبتنی بر بارانخواهی میباشد، یک آیین که البته به همان صورت با قوت، هر ساله در تاریخ روز ۱۹ اردیبهشت ماه در مصلای جنوبی این شهر برگزار میشود و بسیاری از مردم قزوینی تصور میکنند که بایستی بعد از ظهر این روز پنجاهمین روز سال را بیرون از خانههای خود به دعا و نیایش و همچنین تفریح بپردازند.
خانوادههای قزوینی با آمدن در باغستان پیرامون مصلی به تفریح میپردازند و پس از میل کردن غذاهای محلی از جمله: آش رشته و دیماج و هندوانه که با همراه خود میآورند به نماز باران ونذر های خود میپردازند و همزمان بچهها نیز بازی میکنند.
ولی آن چیز در گذر زمان به آیین باران خواهی قزوینیها به ویژه انجام دادن بعضی مناسک اضافه شده، مرتبطی با این آیین ندارد. برای مثال چسباندن سنگ و مهر به دیوار آب انبار مصلی از این دست مناسک میباشد.
تعدادی از افرادی که در آیین پنجاه به در حضور پیدا میکنند علی الخصوص بانوان، بعد از خواندن دو رکعت نماز و دعا برای بارش باران با چند قطعه سنگ کوچک یا مهر به سمت آب انبار میروند و نیت کنان مهرها و سنگهای خود را به سر در و دیوار آجری آب انبار فشار میدهند.
بعضی از مردم معتقد هستند اگر دعای آنان به درگاه خداوند قبول شده باشد، سنگ به دیوار میچسبد و خیلی زود حاجت آنها برآورده میشود و اگر بر روی زمین بیفتد، سالی دیگر بایستی از راه برسد و پنجاه به در جدید برای بار دیگر حاجت خود را از خدا بخواهند.
در ایام گذشته هم در درون مصلی سنگ بزرگی وجود داشته که به گفته مردم، امام رضا علیه السلام روی آن نماز به جای آورده و به خاطر همین هم از تقدس خاصی در نزد مردم برخوردار بود. مردم با نیت کردن و برداشتن سنگ ریزان با خواندن دعا آن را روی این سنگ میکشند و بعد ان را رها میکردند.
آنان معتقد بودند این اشخاص اگر سنگریزه مدتی روی سنگ شاخصی بچسبد حاجتشان را میگیرند. امروز به جای آن سنگ دیوارهای آب انبار مصلی وجود دارد.
مردم این شهر در آیینی دیگر به اسم چمچه خاتون، که مدتها به دست فراموشی سپرده شده درون یک قدح «پیمانه بزرگ» آب ریخته، آن را به پشت بام منزل خود میبرند و توسط یک وسیله به نام چمچه «یک وسیله شبیه به کفگیر و از جنس مس» کم کم آب درون قدح را به طرف آسمان میپاشند و اعتقاد دارند که به این صورت به لطف پروردگار باران رحمت نازل میشود.
یک آیین دیگر به اسم کوسه گلین، یک بانوی سالخورده با پارچه و لباسهای کهنه عروسکی کوچک میسازد و با زمزمه کردن شعرهایی در کنار کودکان در کوچه و خیابان روستا و شهر به راه میافتد و زمانی که به در هر یک از خانهها میرسند، از صاحب آن منزل چیزی از وسایل تهیه آش را میطلبند و با آنچه که از مردم شهر جمع آوری نموده بودند یک آش میپزند و در بین مردم تقسیم میکنند.
آقای سلیمانی گفت: این اعتقادات در نزد قزوینیها بوده که با اجرای آن بعد از مدتی باران خواهد آمد. این آیین البته در اسم با کوسه گلین ی که در بین ماه اسفند برپا میشود و بشارت دهنده آمدن نو روز میباشد، شبیه میباشد. ولی در نوع اجرا و نیت و هدف آن بسیار فرق دارد.
این اعتقاد در اهالی قزوین بوده که زمان نیامدن باران روپوش مخمل یا ترمه قرآن خود را میشورند و به یک درخت میبندند و اعتقاد دارند که پروردگار به حرمت قرآن، باران را نازل خواهد نمود.
کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگ و گردشگری و صنایع دستی استان قزوین هم افزود: مراسم سنتی پنجاه به در یکی از مهمترین آیینهای قزوین به حساب میآیند، که اهالی این شهر معتقدند که بایستی در این مراسم حضور پیدا کنند.
آیین پنجاه به در به یک نوع سپاسگزاری و همچنین درخواست مردم از پروردگار برای بارش باران میباشد، که طی یک جشنی خاص برپا میشود.
به آن صورت که از روز اول سال تا پنجاهمین روز آن بارش باران بسیار باشد، اهالی در آیین پنجاه به در نماز شکر میخوانند و اگر با فقدان این نعمت الهی مواجه باشند در این مراسم به طلب بارش باران میپردازند.
یکی از دلایل به یاد ماندنی آیین پنجاه به در، در عملکرد اجتماعی آن میباشد و این باران خواهی به همان صورت جذاب و عملکرد خود را در بین خانوادههای اصیل قزوینی حفظ نموده است.
وی در ادامه گفت: از خصوصیتهای سایر آیین سنتی پنجاه به در صله رحم میباشد، که خانوادهها بعد از سپری کردن روزهای عید نوروز فرصت مییابد تا مجدداً همدیگر را ملاقات کنند.
این سنت اخیرا اغلب در بین بانوان بیشتر بوده و حتی در پشت بام آب انبارها نماز باران به جای میآوردند و امروزه هم با همان شدت قبل با حضور بسیاری از مردم در مصلی و باغات قزوین برپا میشود و میتوان برای مردم امروزه هم آموزنده باشد.
ثبت ملی این آیین در سال ۸۵ در لیست میراث معنوی به عنوان نخستین پرونده در این قسمت از اهمیت به خصوصی برخوردار است.
این آیین با طبیعت قزوین مطابقت دارد و این شهر با دقت به اقلیم و نوع پوشش گیاهی خود بیشترین نیاز را در این روزها به باران را دارد.
پنجاه به در از آیینهای سنتی زیبا و مهم میباشد، که از ایام دیرینه برای ما به جای مانده و بایستی آن را به همان صورت که گذشتگان ما پاس میداشتند پاس بداریم.
از ظرفیت این مناسبت کهن میتوان برای ترویج فرهنگ صله رحم و دیدن اقوام و احترام به طبیعت و محیط زیست و اینکه معرفی ظرفیتهای گردشگری قزوین بهره برد.